Ο ρόλος τους αλατιού και της διατροφής στην υπόταση (χαμηλή πίεση)

Το αίμα μας κυκλοφορεί μέσα σε ελαστικούς, εύκαμπτους σωλήνες που ονομάζονται αιμοφόρα αγγεία.

Η καρδιά (καρδιακοί μύες) λειτουργεί ως μια ισχυρή αντλία που προωθεί το αίμα στα αιμοφόρα αγγεία με σκοπό τη διαφύλαξη μιας φυσιολογικής αιματικής κυκλοφορίας.

Στην υπόταση, υπάρχει αδυναμία ρύθμισης και διατήρησης της αιματικής ροής (δεν υπάρχει επαρκής όγκος αίματος) με αποτέλεσμα η παροχή οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών σε σημαντικά όργανα και ιστούς του σώματος, όπως ο εγκέφαλος και η καρδιά να είναι ελαττωμένη¹.

Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση συμπτωμάτων ήπιας, έως και σοβαρής συμπτωματολογίας, όπως η κόπωση, το αίσθημα αδυναμίας, οι ζαλάδες, ο στομαχόπονος με τάση για εμετό και τελικώς τα λιποθυμικά επεισόδια.

Η διατροφή μπορεί να βοηθήσει είτε προληπτικά, είτε και ως ένας τρόπος αντιμετώπισης της χαμηλής αρτηριακής πίεσης.

Στο παρακάτω αναλυτικό άρθρο του Learnnutrition θα εξετάσουμε:

1. Το ρόλο της διατροφής στην αύξηση του όγκου αίματος (υποογκαιμία) μέσω της επαρκούς κατανάλωσης υγρών και ηλεκτρολυτών, όπως το νάτριο (μη επεξεργασμένο αλάτι, σέλερι και λαχανικά), κάλιο (φρούτα, λαχανικά) και μαγνήσιο (φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής, ξηροί καρποί).
2. Τροφές που αυξάνουν την αγγειοδιαστολή (άνοιγμα των αιμοφόρων αγγείων), όπως το αλκοόλ, ο καφές, το κακάο, το σκόρδο, το τζίντζερ, τα καυτερά τρόφιμα κ.α., των οποίων αγγειοδιασταλτική δράση μπορεί να ενισχύσει την πτώση της αρτηριακής πίεσης.
3. Τροφές που αυξάνουν την περιφερική αγγειοσυστολή (συστολή των αγγείων) βοηθώντας σε αυτήν την περίπτωση την κυκλοφορία και τη ρύθμιση της υπότασης, όπως τα αλμυρά τρόφιμα και η γλυκόριζα.
4. Το ρόλο των τροφικών αλλεργιών και της δυσανεξίας στην ισταμίνη στην εμφάνιση υπότασης.
5. Τη συσχέτιση μεταξύ των διατροφών χαμηλών υδατανθράκων με την ινσουλίνη, την γλυκοζουρία και την χαμηλή αρτηριακή πίεση.

Παρότι υπάρχουν διάφοροι ιατρικοί λόγοι εμφάνισης υπότασης, παρακάτω ακολουθούν οι πιθανότεροι παράγοντες.

Πιθανές αιτίες υπότασης

Ότι δυσχεραίνει τη φυσιολογική αιματική ροή μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση υπότασης.

Σύμφωνα με το καθηγητή φυσιολογίας Dr Richard Klabunde, η χαμηλή πίεση αίματος μπορεί να προέλθει από⁴:

1. Μειωμένο καρδιακό έργο (Cardiac Output), λόγω προβλημάτων με την καρδιακή παροχή (καρδιακή ανεπάρκεια, αρρυθμίες κ.α.)
2. Υποογκαιμία (μειωμένος συνολικός όγκος αίματος)
3. Μειωμένη περιφερική αγγειακή αντίσταση (αγγειοδιαστολή), όπου τα αγγεία μας ανοίγουν σε διάμετρο
4. Επιπρόσθετοι ιατρικοί παράγοντες

Διατροφική αντιμετώπιση

Η διατροφή μπορεί είναι επιβοηθητική στη διατήρηση ενός φυσιολογικού όγκου αίματος και αιματικής κυκλοφορίας, μειώνοντας την πιθανότητα εμφάνισης υπότασης, μέσω:

• Της επαρκούς λήψης υγρών και ηλεκτρολυτών, όπως το νάτριο (μη επεξεργασμένο αλάτι, σέλερι), κάλιο (φρούτα, λαχανικά) και μαγνήσιο (φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής, ξηροί καρποί) για την αποφυγή της υποογκαιμίας.
• Ρύθμισης των μηχανισμών περιφερικής αγγειοδιαστολής (αποφυγή υψηλής κατανάλωσης νιτρικών από παντζάρι, σκόρδο και άλλα αγγειοδιασταλτικά, όπως τζίντζερ καφές, κακάο).

Συγκεκριμένα:

1. Υποογκαιμία

Το πλάσμα του αίματος (υγρό μέρος του αίματος) περιέχει έως και 92% νερό.

Η υποογκαιμία, είναι η κατάσταση όπου το πλάσμα του αίματος δεν περιέχει αρκετά υγρά (ελαττωμένος όγκος) με αποτέλεσμα το αίμα να δυσκολεύεται να κυκλοφορήσει και να εισχωρήσει μέσα στα κύτταρα (και ιδιαίτερα στα εγκεφαλικά κύτταρα), ώστε να παρέχει το απαραίτητο οξυγόνο, τη θρέψη και ενέργεια.

Μπορεί να οφείλεται σε σημαντική αιμορραγία και απώλεια αίματος (π.χ. φυσικό τραύμα, χρόνια φλεγμονή, διαταραχές εμμήνου ρύσεως), από αφυδάτωση, ή από υπερβολική απώλεια σωματικών υγρών (π.χ. αρκετός ιδρώτας σε υψηλές θερμοκρασίες, εμετός, διάρροια, χωρίς παράλληλη αναπλήρωση υγρών).

Σε περιπτώσεις όπου το σώμα αδυνατεί να ρυθμίσει τον συνολικό όγκο των υγρών του αίματος, η μειωμένη παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ζαλάδων, αδυναμίας και κόπωσης και τελικώς σε λιποθυμικά επεισόδια.

Μερικοί από τους διατροφικούς λόγους εμφάνισης υποογκαιμίας είναι οι παρακάτω:

1.1 Ελαττωμένη, ή πολύ αυξημένη πρόσληψη νερού και ηλεκτρολυτών (π.χ. άλατος)

Η αφυδάτωση (μειωμένη λήψη υγρών), αλλά και η υπερενυδάτωση (υπερκατανάλωση νερού) μπορούν να αποτελέσουν ακραία φαινόμενα εκδήλωσης υπότασης.

Η επαρκής λήψη υγρών διατηρεί σταθερό τον όγκο του πλάσματος, ρυθμίζοντας την αιματική κυκλοφορία, ενώ αντιθέτως, η υπερκατανάλωση νερού και υγρών (και ιδιαίτερα με ένα γρήγορο ρυθμό), μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική απώλεια ηλεκτρολυτών, μια κατάσταση που ονομάζεται υπονατριαιμία².

Η ισορροπημένη πρόσληψη υγρών αποτελεί και εδώ κλειδί στη ρύθμιση της υπότασης.

Ιδανικά, πίνουμε νερό με αργό ρυθμό και όχι απότομα με μεγάλες καταναλώμενες ποσότητες τη φορά.

1.2 Διατροφή ιδιαίτερα χαμηλή σε υδατάνθρακες (κετογονική)

Οι υδατάνθρακες αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα μακροθρεπτικά συστατικά που οδηγούν στην κινητοποίηση της ορμόνης ινσουλίνης από το πάγκρεας.

Όταν μειώνουμε σημαντικά τους υδατάνθρακες (όπως συμβαίνει σε μια κετογονική διατροφή), η ορμόνη ινσουλίνη μειώνεται σε σημαντικό βαθμό, επηρεάζοντας την νεφρική επαναρρόφηση νατρίου (άλατος)⁵.

Όσοι για οποιοδήποτε λόγο ακολουθούν μια διατροφή πολύ χαμηλών υδατανθράκων, οφείλουν να γνωρίζουν πως η κάλυψη των αναγκών σε ηλεκτρολύτες (κυρίως μέσω της κατανάλωσης μιας ανεπεξέργαστης μορφής αλατιού), αποτελεί μια διατροφική παρέμβαση ύψιστης σημασίας για τη διαφύλαξη μιας φυσιολογικής αιματικής ροής.

2. Περιφερική αγγειακή διαστολή

Η αγγειοδιαστολή είναι η διεύρυνση των αιμοφόρων αγγείων (τα αιμοφόρα αγγεία ανοίγουν σε διάμετρο), η οποία συμβαίνει όταν οι μύες των αγγείων χαλαρώνουν.

Κάθε ουσία που προκαλεί αγγειοδιαστολή, αποκαλείται ως αγγειοδιασταλτική.

Εδώ θα βρούμε πολλά φάρμακα, αλλά και αρκετές τροφές με αγγειοδιασταλτική δράση.

Αν υπάρχει αδυναμία στη ρύθμιση της πίεσης του αίματος, η περιφερική αγγειοδιαστολή μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση υπότασης.

2.1. Τροφές που ενισχύουν την αγγειοδιαστολή (μειώνουν την πίεση αίματος)

Μερικές τροφές που ενισχύουν την αγγειοδιαστολή είναι:

• Κακάο
• Καφές
• Ζάχαρη και ζαχαρούχα ποτά
• Σκόρδο
• Τζίντζερ
• Κανέλα
• Αλκοόλ

Τρόφιμα υψηλά σε νιτρικά, διαθέτουν αγγειοδιασταλτική δράση, καθώς μετατρέπονται σε νιτρικό οξύ (ισχυρό αγγειοδιασταλτικό), όπου ανήκουν:

• Το παντζάρι
• Το σπανάκι
• Καυτερά τρόφιμα (καψαϊκίνη)
• Εσπεριδοειδή

Τέλος, συμπληρώματα όπως η νιασίνη (Βιταμίνη Β3), το μαγνήσιο και το συνένζυμο Q10 σχετίζονται με την αύξηση της αγγειοδιαστολής.

Σε περίπτωση υπότασης, είναι θεμιτό να προσέχουμε την υπερκατανάλωση των παραπάνω τροφών και συμπληρωμάτων, ειδικά τις ημέρες που παρατηρούμε μια χαμηλή πίεση στις μετρήσεις μας.

Αντιθέτως, τα αλμυρά τρόφιμα και βότανα όπως η γλυκόριζα, μπορούν να αυξήσουν την περιφερική αγγειακή αντίσταση, οδηγώντας στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης.

2.2 Αλλεργία σε τροφές και δυσανεξία στην ισταμίνη

Σε περίπτωση τροφικών αλλεργιών, το ανοσοποιητικό μας σύστημα αντιδρά παράγοντας υψηλές συγκεντρώσεις μιας ουσίας, η οποία ονομάζεται ισταμίνη⁶.

Η ουσία αυτή εκκρίνεται από κύτταρα που ονομάζονται μαστοκύτταρα και αποτελεί μέρος της φυσιολογικής ανοσολογικής μας απόκρισης σε κάποιο αλλεργιογόνο.

Με λίγα λόγια, χρειαζόμαστε την ισταμίνη, αλλά όχι σε υψηλά επίπεδα και ειδικά σε χρόνια καθημερινή βάση, καθώς η ισταμίνη προκαλεί αγγειοδιαστολή και αυξημένη αγγειακή διαπερατότητα, με αποτέλεσμα αρκετή ποσότητα αίματος να διαφεύγει προς τα άκρα του σώματος. 

Αυτό προκαλεί μια ευρεία συμπτωματολογία, όπως αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, έντονη εφίδρωση (ιδρώτας), εξάψεις, κοκκινίλες στο δέρμα, κνησμό και φαγούρα, κ.α.

Ενώ, άλλα αλλεργικά συμπτώματα που έχουν να κάνουν με την υψηλή ισταμίνη είναι η ρινική συμφόρηση, το συχνό φτέρνισμα, η ξηρότητα στο λαιμό, βραχνάδα ή δύσπνοια (δυσκολία αναπνοής)⁶.

Περισσότερες πληροφορίες για τη δυσανεξία στην ισταμίνη και τους τρόπους διάγνωσης της θα βρείτε εδώ:

Ο ρόλος τους αλατιού στην υπόταση

Η συγκράτηση νερού και ηλεκτρολυτών είναι απαραίτητη για τη διατήρηση ενός σταθερού ενδοαγγειακού όγκου, καθώς ο μειωμένος όγκος αίματος προκαλεί δυσκολία στην κυκλοφορία και επιδεινώνει την πτώση της αρτηριακής πίεσης.

Ιδανικά, η ημερήσια πρόσληψη υγρών θα πρέπει να ανέρχεται στα 2 L έως 2,5 L νερού.

Σύμφωνα με τους Freeman et al., η άμεση κατανάλωση 500mL νερού σε ασθενείς με νευρογενή ορθοστατική υπόταση προκαλεί σημαντική αύξηση της αρτηριακής πίεσης².

Η μέθοδος αυτή έχει ένα γρήγορο αποτέλεσμα με την αρτηριακή πίεση να αυξάνεται εντός 5 έως 10 λεπτών.

Ο κεντρικός όγκος του αίματος μπορεί επίσης να αυξηθεί αυξάνοντας την πρόσληψη νατρίου μέσω τροφών υψηλών σε νάτριο, ή μέσω δισκίων αλατιού, ταυτόχρονα με την επαρκή πρόσληψη υγρών.

Σύμφωνα με τους καθηγητές νευρολογίας Jose-Alberto Palma και Horacio Kaufmann, τα άτομα θα πρέπει να αυξήσουν την πρόσληψη αλατιού, προσθέτοντας 1 κουταλάκι του γλυκού στη διατροφή τους³.

Μερικοί προτιμούν τη χρήση δισκίων αλατιού (0,5 g έως 1,0 g), αν και αυτά μπορεί να προκαλέσουν κοιλιακή δυσφορία.

Ανάλογα με τη σοβαρότητα, μπορεί να συνιστάται ένας στόχος έως και 10 g αλατιού ημερησίως, ωστόσο, αυτό θα πρέπει να αντισταθμίζεται έναντι του κινδύνου υπερφόρτωσης του όγκου αίματος σε άτομα με συνοδές καρδιακές παθήσεις.

Μια απέκκριση νατρίου 24 ωρών> 170mEq/24ωρο και ένας όγκος ούρων> 1.500ml θεωρείται ότι υποδεικνύει επαρκή πρόσληψη υγρών και αλατιού για αυτές τις ομάδες³.  

Ας σημειωθεί ότι είναι πάντοτε χρήσιμο να διερευνώνται οι αρχικές αιτίες και οι μηχανισμοί που οδηγούν στην αδυναμία ρύθμισης της αρτηριακής πίεσης και να διορθώνονται, όσο αυτό είναι δυνατό.

Βιβλιογραφία:

1.           Lurbe, E. & Redon, J. Neurohumoral and Autonomic Regulation of Blood Pressure. Pediatr. Hypertens. 3–19 (2023) doi:10.1007/978-3-031-06231-5_1.

2.           Freeman, R. et al. Orthostatic Hypotension: JACC State-of-the-Art Review. J. Am. Coll. Cardiol. 72, 1294–1309 (2018).

3.           Palma, J. A. & Kaufmann, H. Management of Orthostatic Hypotension. Contin. Lifelong Learn. Neurol. 26, 154–177 (2020).

4.           CV Physiology | Hypotension – Introduction. https://www.cvphysiology.com/Blood Pressure/BP030.

5.           DeFronzo, R. A. The effect of insulin on renal sodium metabolism. A review with clinical implications. Diabetologia 21, 165–171 (1981).

6.           Zhao, Y. et al. Histamine Intolerance-A Kind of Pseudoallergic Reaction. Biomolecules 12, (2022).