Οι λειτουργίες της Βιταμίνης Β12 στο σώμα μας

Η βιταμίνη Β12 (ή Κοβαλαμίνη – λόγω ύπαρξης Κοβαλτίου) είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη που απαιτείται για τη δημιουργία της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων, του περιβλήματος των νευρικών ινών (μυελίνη) και του DNA και RNA για τη σύνθεση πουρινών και πυριμιδινών που σχηματίζουν τα νουκλεοτίδια, ιδίως στα κύτταρα που ανανεώνονται συνεχώς.

Επιπλέον η βιταμίνη Β12 συμμετέχει στην απενεργοποίηση γονιδίων με επιγενετικούς μηχανισμούς μεθυλίωσης του DNA και σχετίζεται με το μεταβολισμό λιπαρών οξέων και αμινοξέων, καθώς και την απελευθέρωση ενέργειας από αυτά τα μακρομόρια.

Οι πιο πάνω δράσεις της σχετίζονται με τη συμμετοχή της σαν συνένζυμο* της methionine synthase και της L-methylmalonyl-CoA mutase.

*Συνένζυμο = μη πρωτεϊνικό οργανικό μόριο που συμμετέχει μαζί με το (απο)ένζυμο στη διευκόλυνση των βιοχημικών μετατροπών]

Αιτίες εμφάνισης ελλείψεως βιταμίνης Β12

Έλλειψη βιταμίνης Β12 παρουσιάζεται:

• Σε ηλικιωμένους με γαστρεντερικά προβλήματα, π.χ. ατροφική γαστρίτιδα (πιθανώς λόγω παρουσίας του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού)
• Έπειτα από παρατεταμένη λήψη πραζολών (αναστολείς της αντλίας ιόντων πρωτονίων, όπως το Nexium)
• Σε διαβητικούς που λαμβάνουν μετφορμίνη (π.χ. Glucophage), χωρίς παράλληλη λήψη συμπληρώματος Β12.
• Στην κακοήθη αναιμία (αυτοάνοση νόσος όπου αντισώματα καταστρέφουν κύτταρα του στομάχου και μπλοκάρουν τον ενδογενή παράγοντα)
• Σε γαστρεκτομή ή βλάβη του τελικού τμήματος του ειλεού (π.χ. Νόσος του Crohn, Κοιλιοκάκη).
• Σε αυστηρά φυτοφάγα άτομα. (Τα φυτικά προϊόντα με Β12 δεν είναι αξιόπιστα, έτσι απαιτείται η λήψη συμπληρωμάτων Β12 ή εμπλουτισμένων προϊόντων με Β12)
• Στην ύπαρξη ταινίας Diphyllobothrium latum στο έντερο ή άλλων παρασιτικών οργανισμών στον τελικό ειλεό, όπου πραγματοποιείται η απορρόφηση της βιταμίνης.

Συμπτώματα εμφάνισης ελλείψεως στη Β12

Κλινικά, η έλλειψη βιταμίνης Β12 οδηγεί σε νευρολογικές διαταραχές και μεγαλοβλαστική αναιμία και αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας, λόγω της μειωμένης παραγωγής μυελίνης γύρω από τα νεύρα (της περιφέρειας και του κεντρικού νευρικού συστήματος) και συνεπώς την εμφάνιση περιφερικής νευροπάθειας, αλλά και διαταραχών οράσεως, μειωμένων νοητικών ικανοτήτων, κλινικής κατάθλιψης κ.α.

Η φυσιολογική τιμή της B12 στο αίμα είναι > 300 pg/mL (περίπου 215 picomol/L). Τιμές 200-300 pg/mL είναι οριακές και κάτω από 200 pg/mL υποδηλώνουν ανεπάρκεια, η οποία μπορεί να προκληθεί όταν δεν προσλαμβάνεται επαρκής βιταμίνη μέσω των τροφίμων (κυρίως κρέας, αυγά, γαλακτοκομικά) ή όταν ο ανθρώπινος οργανισμός αδυνατεί να τη χρησιμοποιήσει ορθά (δε γίνεται επαρκής ενδοκυττάρια χρήση της), με συνέπεια να παρατηρείται υψηλότερη συγκέντρωση βιταμίνης Β12 στο αίμα.

Μια από τις ποικίλες γενετικές μεταλλάξεις στο γονίδιο MTHFR μπορεί να ευθύνεται γι αυτό το γεγονός.

Αξιολογώντας τα επίπεδα της Β12 μέσω κατάλληλων βιοδεικτών

Ο όρος λειτουργική ή μεταβολική έλλειψη βιταμίνης Β12 σημαίνει ότι ενώ οι τιμές των συγκεντρώσεων της βιταμίνης Β12 στον ορό του αίματος βρίσκονται εντός των φυσιολογικών ορίων (ή ακόμα και αυξημένες), εν τούτοις υπάρχει ενδοκυττάρια έλλειψη ή ανεπάρκεια της βιταμίνης Β12.

Μετρώντας μόνο τα επίπεδα της βιταμίνης Β12 στο αίμα δεν αρκεί για τη διάγνωση της επάρκειας ή της έλλειψής αυτής, καθώς οι τιμές αυτές δεν αντικατοπτρίζουν επαρκώς τις ενδοκυττάριες τιμές.

Γι αυτό και είναι απαραίτητο να μετρώνται τα επίπεδα των λειτουργικών βιοδεικτών επάρκειας της βιταμίνης Β12, όπως το μεθυλμαλονικό οξύ (MMA) και η ολική ομοκυστείνη πλάσματος. Σε έλλειψη της βιταμίνης Β12  αυξάνεται η ομοκυστεΐνη και το μεθυλμαλονικό οξύ (Methylmalonic acid), ενώ επιπλέον μπορεί να εμφανίζονται νευρολογικά συμπτώματα.

Το μεθυλμαλονικό οξύ είναι μια χημική ένωση που αντιδρά με τη βιταμίνη Β-12 και παράγεται το συνένζυμο Α (CoA). Το συνένζυμο Α είναι απαραίτητο για τη φυσιολογική κυτταρική λειτουργία. Όταν εμφανίζεται ανεπάρκεια ή έλλειψη της  βιταμίνης Β-12 αυξάνονται τα επίπεδα του μεθυλμαλονικού οξέος, γι αυτό και η μέτρηση του είναι πιο ευαίσθητη και αξιόπιστη. 

Τα υγιή άτομα θα πρέπει να  έχουν MMA κάτω από 350 nmol / L (νανογραμμομόρια ανά λίτρο) ή 0,35 mcmol / L (μικρογραμμομόρια ανά λίτρο). Οι φυσιολογικές τιμές ποικίλουν από εργαστήριο σε εργαστήριο.

Παράλληλα, η ομοκυστεΐνη είναι μια σημαντική χημική ένωση, η οποία βρίσκεται σε πολύ μικρές ποσότητες στο σώμα και ο μεταβολισμός της ομοκυστεΐνης γίνεται με τη συμμετοχή της βιταμίνης Β12.

Συνεπώς όταν οι συγκεντρώσεις της βιταμίνης Β12 είναι χαμηλές προκαλείται αύξηση των επιπέδων της ομοκυστεΐνης.

Τέλος, στη μεγαλοβλαστική αναιμία παρατηρείται ότι ο μέσος όγκος των ερυθρών αιμοσφαιρίων, MCV, υπερβαίνει τα 100 fL (femtoliters ή 10⁻¹⁵L), ενώ αν η αναιμία οφείλεται σε έλλειψη Σιδήρου ο MCV είναι < 80 fL.]

Συνιστώμενη συνήθης ημερήσια πρόσληψη Β12 και διατροφικές πηγές

Η B12 παράγεται από ορισμένα βακτήρια στο έντερο φυτοφάγων ζώων, έτσι βρίσκεται σε ζωικά προϊόντα και κυρίως στο ήπαρ ζώων και στα όστρακα (π.χ. μύδια). Επίσης βρίσκεται στα γαλακτοκομικά, στα αυγά, σε ψάρια (π.χ. τόνος, σολομός), στο μοσχάρι, στα πουλερικά και σε εμπλουτισμένα με B12 προϊόντα (π.χ. αλεύρι, φυτικά έκδοχα τυριών, διατροφική μαγιά κ.α.), καθώς και στη χλωρέλλα.

Επίσης υπάρχει και σε φυτικά προϊόντα, όπως το nori (είδος ερυθρού φυκιού), που χρησιμοποιείται στη γιαπωνέζικη κουζίνα για το περιτύλιγμα των sushi.

Η συνιστώμενη συνήθης ημερήσια πρόσληψη (RDI) της βιταμίνης Β12 είναι, σε μg (mcg) σε υγιείς ανθρώπους > 4 ετών είναι 2.4 μg.